I vendosur në Shqipërinë jugore, liqeni shtrihet 138.3 metra në gjatësi dhe 42 metra gjerësi, duke mbajtur rreth 8,335 metra kub ujë termal të pasur me minerale. Shkencëtarëve iu desh të zbrisnin 127 metra nën tokë për të arritur në liqen, duke e bërë atë një nga gjetjet gjeologjike më të jashtëzakonshme të viteve të fundit sipas ,medias çeke Prague Morning.
Udhëtimi drejt këtij zbulimi novator filloi në vitin 2021, kur shkencëtari çek Marek Audy dyshoi për praninë e një sistemi të rrallë shpellash termale në zonën e Vromonerit të Shqipërisë. Përvoja e tij me formacione të ngjashme në malet Guadalupe të Nju Meksikos ushqeu teorinë e tij se aktiviteti hidrotermal në Shqipëri mund të kishte krijuar dhoma të ngjashme nëntokësore.
Atë verë, gjatë një udhëtimi familjar, Audy dhe gruaja e tij eksploruan një shpellë të njohur si Shpella e Squfurit, e aksesueshme nga lumi Sarandaporo.
“Ne nuk ishim njerëzit e parë brenda, por kisha një ndjenjë të fortë se kjo shpellë ishte unike,” kujton ai. Pavarësisht se i premtoi gruas së tij një përvojë burimi termal, uji ishte vetëm 26°C, duke e bërë atë të vakët në vapën e gushtit. Megjithatë, instinktet e tij shkencore e shtynë për më tej. “Me akrepat, merimangat, nxehtësinë dhe një erë të keqe të madhe, nuk do ta quaja saktësisht një shpellë romantike”, tha Audy me shaka.
Harta e sistemit të shpellës dhe zbulimi i liqenit kërkonin pajisje teknike, të cilat u mundësuan nga Fondacioni Neuron. Organizata çeke e financimit shkencor i dha ekspeditës gati një milion koruna, të dhuruara nga dashamirës privatë dhe tani liqeni nëntokësor shqiptar ka marrë emrin Neuron, për nder të fondacionit.
Teknologjia më e fundit është përdorur nga ekipi çek; GeoSlam, një lloj teknologjie skanimi 3D, ka krijuar modele të sakta të shpellës. Procesi me të cilin është bërë shpella që përmban liqenin është gjithashtu e pazakontë. Uji mineral i liqenit është i ngopur me sulfur hidrogjeni, i cili, në kontakt me ajrin, oksidohet dhe prodhon acid sulfurik që në mënyrë të përsëritur e kthen shkëmbin gëlqeror në gips të butë.
Zbulimi u bë i mundur pjesërisht për shkak të izolimit të Shqipërisë gjatë epokës komuniste nën diktatorin Enver Hoxha, i cili la të paeksploruara shumë nga mrekullitë e saj natyrore, shkruan Prague Morning.
Megjithatë, vetëm në vitin 2022 ata vunë re diçka të jashtëzakonshme- një shtëllungë avulli që ngrihej nga një vend i paeksploruar, i dukshëm në pamjet me dron. Pas kësaj të dhënë, ekipi gjeti Shpellën Atmos një shpellë e gjerë nëntokësore që mbante atë që do të bëhej një moment historik në eksplorimin shkencor çek.
Pavarësisht rreziqeve, ekipi çek mati me sukses liqenin, duke konfirmuar se ai është liqeni më i madh termik nëntokësor i njohur në Tokë. Shpella e saj në formë kube është gati tre herë më e madhe se salla kryesore e Teatrit Kombëtar të Pragës.
Zbulimi ka nxitur diskutime rreth protokolleve të sigurisë për ekspeditat e ardhshme, pasi shkencëtarët zhvillojnë metoda të reja për të eksploruar mjedise të rrezikshme nëntokësore pa rrezikuar jetën./ Scan
